W pogoni za… Praktyka korzystania z europejskiego nakazu aresztowania przez polskie organy wymiaru sprawiedliwości

Loading...
Thumbnail Image
Editors
Date
2024
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
INP PAN
ISBN
978-83-66300-92-7
978-83-66300-93-4
DOI
10.5281/zenodo.12690090
Language
pl
Keywords
European Arrest Warrant, europejski nakaz aresztowania, współpraca wzajemna w sprawach karnych, mutual legal assistance in criminal matters, współpraca sądowa, judicial cooperation, prawo wspólnotowe Unii Europejskiej, community law of the European Union, ekstradycja, extradition, zasada wzajemności, principle of reciprocity, wymóg podwójnej karalności, requirement of double punishability, właściwość miejscowa, territorial jurisdiction, zasady postępowania, principles of procedure, statystyka publiczna, public statistics, przesłanki negatywne, negative premises, dopuszczalność, admissibility, poszukiwanie, search, zatrzymanie podejrzanego, detention of a suspect, zbieg postępowań, coincidence of proceedings, zasada proporcjonalności, principle of proportionality, terminy, time limit, odmowa, refusal, Eurojust, Europejska Sieć Sądownicza, European Judicial Network, poszukiwany, person requested, emigracja, emigration
Abstract
The aim of the book "In Pursuit of… The practice of Using the European Arrest Warrant by Polish Judicial Authorities" was to describe Polish courts’ practice of issuing European arrest warrants (EAW) and the execution of EAWs by judicial authorities of other EU Member States, as well as to describe the experiences of people who have been issued an EAW. Using various research methods and techniques, we tried to investigate how one of the oldest mechanisms of European judicial cooperation – the European arrest warrant – functions in practice, including the post-extradition experiences of Poles expelled from Great Britain and other countries as a result of contact with the Polish or British justice system. The book is the result of a long-term project carried out at the Department of Criminology of the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences, titled “The Experiences of Poles Deported from Great Britain in Contact with the Justice System” and financed by the National Science Center as part of the Harmonia project (2018/30/M/HS5/00816). The title of the book refers both to people who have been extradited and to judicial authorities. The former group, when going abroad, were chasing a better life, a better job, and their dreams – but also trying to escape the consequences of their behavior, punishment, and even imprisonment. The judicial authorities, in turn, searched for these people under the EAW because it was necessary that they participate in proceedings, mainly enforcement proceedings, and thereby serve their prison sentence. The book consists of seven chapters. In the first – methodological – we present in detail the research questions we posed and the sources of data, research methods, and techniques we used. In the second chapter, we include the origins, legal background, and characteristics of the EAW as a legal institution introduced into the legal order under the Framework Decision on the EAW. The third chapter is devoted to statistical analysis of EU Member States’ issuance and execution of EAWs, with a particular emphasis on Poland. In chapter four, we present the procedure by which Polish courts issue EAWs, from a normative and empirical perspective. In chapter five, we analyze the Framework Decision on the EAW regarding how it regulates the procedure for EAW execution and how EAWs issued by Polish courts are executed in practice. Chapter six concerns the cooperation of various entities in the execution of EAWs. Chapter seven addresses the question of what the cooperation between Member States looks like when applying and executing EAWs. The entire study ends with a conclusion constituting a critical analysis of the regulation and functioning of the EAW in the practice of Polish courts. We used many research methods in the analysis of the law, the literature on the subject, and existing data. We conducted several studies, including an examination of court case files, interviews with people with experience of extradition, and expert interviews with people who have professional contact with such people. The research material was nationwide, so it allowed us to more closely examine the application of the EAW by Polish courts. The expert interviews, in turn, allowed us to learn more about the secrets of the functioning of this instrument – emerging difficulties and ways that the individual entities involved deal with them. What has so far been virtually unheard of in the literature on EAW, or has only been addressed sporadically, is certainly the greatest advantage of this book: the stories of people on whom this instrument was used, i.e. very specific examples showing the ups and downs of our respondents’ lives – in the country before and after emigration and abroad. These stories show how much their transfer to Poland changed and how much of their lives was destroyed as a result. This book therefore presents a twofold view of the EAW – through the eyes of those using this instrument, but also through the eyes of those against whom it was used. These views are often completely different. We wanted them to meet in one place, in one publication, so that readers of the book would have a full picture of “the use of the EAW.” The practice of applying the EAW evolved throughout our research. One clear trend we noted is that Polish courts issue fewer EAWs each year, even though the number of EAWs issued across Europe increases annually. However, this change may only be apparent or due to improved reporting quality, as data is now collected more accurately. Currently, Germany is the undisputed leader in issuing EAWs. The vast majority of EAWs issued by both Polish courts and the judicial authorities of other Member States concern the enforcement stage, meaning that individuals are sought to serve a prison sentence or another form of imprisonment. The EAW in practice covers various types of offenses, primarily property crimes, followed by more serious crimes against life and health. In our research, the EAW was most frequently issued for individuals sought for committing a single offense, although it was also used to seek perpetrators of multiple – sometimes dozens of – crimes. The seriousness of the offenses for which individuals are sought using the EAW has changed. In 2019, in contrast to previous findings by other researchers, the EAW was used to seek perpetrators of slightly more serious crimes than before 2019. The number of refusals to execute an EAW is steadily increasing, as is the proportion of EAWs refused execution. Refusals often occur due to optional grounds for executing the EAW, primarily when the executing state undertakes to enforce the sentence. We developed a procedure for transferring a person to Poland, emphasizing both issues related to the arrest of the person and the course of the procedure before the judicial authority executing the EAW. We also characterized the individuals sought by Polish courts using the EAW. The migration histories of those detained and transferred to Poland based on the EAW are extremely diverse. However, they share a common element: a non-voluntary return to Poland, which had a range of consequences, including a ban on returning to the country of emigration. We highlighted elements that indicate these individuals’ attachment to the country where they were detained, where they tried to lead an orderly life, from which they were uprooted. Their detention and transfer to Poland in such cases significantly interfered with their family, housing, and financial situation. All these negative consequences were related to their removal from an environment where they had usually been functioning well for years, and their being forcibly brought to a society that had become foreign to them. The ability to serve their sentence in the country of emigration, where they felt “anchored,” would have certainly helped them maintain ties with the social environment where they already had their place – mainly professional, but often also familial. Despite many important advantages of the EAW (such as effective enforcement of judgments and decisions on the detention of persons and the execution of penalties or efficient cooperation between states without third parties’ involvement), in the book we also present several criticisms of the tool itself, including the enormous costs of implementing it, the violation of the principle of proportionality, the arbitrariness of the procedures providing illusory control of the correctness of its use, abuse of the instrument, the lack of full coherence of legal systems regarding the basic assumptions of the justice system, the lack of harmonization of human rights, and problems with harmonizing the rights of people who are detained and sentenced regarding the procedure for adapting judgments.
Celem książki "W pogoni za… Praktyka korzystania z europejskiego nakazu aresztowania przez polskie organy wymiaru sprawiedliwości" jest opisanie praktyki wydawania europejskich nakazów aresztowania przez polskie sądy oraz wykonywania ich przez organy sądowe innych państw członkowskich UE, a także opisanie doświadczeń osób poddanych procedurze ENA. Korzystając z różnorodnych metod i technik badawczych, Autorzy starali się w toku prowadzonych analiz odpowiedzieć na pytanie, jak w praktyce funkcjonuje jeden z najstarszych mechanizmów europejskiej współpracy sądowej, jakim jest europejski nakaz aresztowania, w tym również jakie są doświadczenia postekstradycyjne Polaków wydalonych z Wielkiej Brytanii i innych krajów wskutek kontaktu z polskim lub brytyjskim wymiarem sprawiedliwości. Książka jest efektem wieloletniego projektu realizowanego w Zakładzie Kryminologii Instytutu Nauk Prawnych PAN pt. „Doświadczenia Polaków deportowanych z Wielkiej Brytanii wobec kontaktu z wymiarem sprawiedliwości”, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu Harmonia (2018/30/M/HS5/00816). Tytuł książki odnosi się zarówno do osób mających doświadczenia postekstradycyjne, jak i do organów wymiaru sprawiedliwości. Pierwsi z nich, wyjeżdżając za granicę, gonili za lepszym życiem, lepszą pracą, marzeniami, ale także próbowali uciec przed konsekwencjami swoich zachowań, karą, więzieniem. Organy wymiaru sprawiedliwości z kolei poszukiwały tych osób w ramach procedury ENA z uwagi na konieczny udział tych osób w prowadzonych postępowaniach, głównie wykonawczych, a zatem do odbycia kary pozbawienia wolności. Monografia składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym – metodologicznym – Autorzy przedstawili szczegółowo postawione pytania badawcze, źródła wykorzystanych danych oraz zastosowane metody i techniki badawcze. W rozdziale drugim Autorzy omówili genezę, tło prawne oraz charakterystykę ENA jako instytucji wprowadzonej do porządku prawnego na mocy decyzji ramowej o ENA. Rozdział trzeci poświęcony został analizie danych statystycznych dotyczących wydawania i wykonywania ENA przez państwa członkowskie UE ze szczególnym uwzględnieniem Polski na tym tle. W rozdziale czwartym Autorzy przedstawili procedurę wydawania ENA przez sądy polskie z perspektywy normatywnej oraz empirycznej. W rozdziale piątym skupiono się zaś na analizie postanowień decyzji ramowej o ENA w zakresie, w jakim regulują one procedurę wykonania ENA. Omówiono, jak w praktyce przebiega wykonanie ENA wydanego przez polskie sądy. Rozdział szósty dotyczy współpracy różnych podmiotów przy wykonywaniu ENA. Rozdział siódmy stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, jak wygląda współpraca państw członkowskich przy stosowaniu i wykonywaniu ENA. Całość opracowania zamyka zakończenie stanowiące krytyczną analizę unormowania i funkcjonowania ENA w praktyce polskich sądów. Autorzy sięgnęli po wiele metod badawczych: analizę przepisów prawa, literatury i danych zastanych. Przeprowadzili szereg badań, a wśród nich badanie akt spraw sądowych, wywiady z osobami mającymi doświadczenie postekstradycyjne oraz wywiady eksperckie z osobami mającymi kontakt w pracy z takimi osobami. Badanie akt miało charakter ogólnopolski, dzięki czemu jego wyniki pozwalają przyjrzeć się stosowaniu ENA przez polskie sądy. Wywiady eksperckie z kolei pozwalają poznać głębiej tajniki funkcjonowania tego instrumentu, pojawiających się trudności i sposobów radzenia sobie z nimi przez poszczególne podmioty zaangażowane na pewnym etapie w ten instrument. To, co dotąd w zasadzie niespotykane w literaturze dotyczącej ENA, lub zupełnie sporadycznie, jest z pewnością największym atutem niniejszej książki. Są to historie osób, wobec których instrument ten został zastosowany, a więc bardzo konkretne przykłady pokazujące blaski i cienie życia naszych badanych – w kraju przed i po emigracji oraz na emigracji. Historie te pokazują, jak wiele w ich życiu zmieniło przekazanie do Polski, jak duża część ich życia uległa zniszczeniu wskutek takiego przekazania. Książka ta prezentuje zatem dwojakie, często diametralnie różne, spojrzenie na ENA – oczami osób stosujących ten instrument, ale również oczami osób, wobec których został on zastosowany. Autorom monografii zależało na tym, by spotkały się one w jednym miejscu, w jednej publikacji, po to by osoby, które sięgną do książki, miały pełny obraz kryjący się pod hasłem „stosowanie ENA”. Praktyka stosowania ENA ewoluowała przez cały okres prowadzenia badań. To, co Autorzy odnotowali, to to, że rozmiary stosowania ENA w Polsce i w całej UE zmieniły się w istotny sposób. Wyraźnym trendem, który zauważyli jest to, iż polskie sądy z roku na rok wydają coraz mniej ENA, chociaż na poziomie europejskim przybywa z każdym rokiem wydawanych ENA. Zmiana ta może być jednak tylko pozorna i być związana z poprawieniem się jakości sprawozdawczości – dane gromadzone są obecnie bardziej dokładnie. Obecnie niekwestionowanym liderem w zakresie wydawania ENA są Niemcy. Istotna większość ENA wydanych zarówno przez polskie sądy, jak i organy sądowe pozostałych państw członkowskich, dotyczy etapu wykonawczego, a więc osoby poszukiwane są w celu wykonania wobec nich kary pozbawienia wolności lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności. Zakresem przedmiotowym ENA w praktyce objęte bywają różnorodne typy czynów zabronionych, przy czym dominują w tym zakresie przestępstwa przeciwko mieniu zaś na drugim miejscu znajdują się znacznie poważniejsze przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. W badanych przypadkach najczęściej ENA wydawany był wobec osób poszukiwanych za popełnienie jednego przestępstwa, chociaż przy pomocy ENA poszukiwani byli również sprawcy wielu, czasem kilkudziesięciu przestępstw. Zmieniła się też waga czynów, za które poszukiwane są osoby przy użyciu ENA. Wbrew wcześniejszym ustaleniom innych badaczy w 2019 r. przy pomocy ENA poszukiwani byli sprawcy nieznacznie poważniejszych przestępstw aniżeli przed 2019 r. Stale wzrasta liczba odmów wykonania ENA, a także zwiększył się odsetek ENA, których odmówiono wykonania. Najczęściej odmowy mają miejsce w związku z zaistnieniem fakultatywnych przesłanek wykonania ENA, głównie chodzi tu o podjęcie się przez państwo wykonujące ENA wykonania kary. Autorzy opracowali procedurę przekazania osoby poszukiwanej do Polski, akcentując zarówno kwestie związane z zatrzymaniem tej osoby, jak i przebieg procedury przed organem sądowym wykonującym ENA. Scharakteryzowane zostały także osoby poszukiwane przy użyciu ENA przez polskie sądy. Przeanalizowane historie migracyjne osób zatrzymanych i przekazanych do Polski na podstawie ENA są niezwykle różnorodne. Łączy je jednak wspólny element – nieplanowany powrót do Polski, który wiązał się z szeregiem konsekwencji, przede wszystkim, w niektórych przypadkach, z brakiem możliwości powrotu do kraju emigracji. Autorzy wskazali elementy, które świadczą o przywiązaniu tych osób do państwa, w którym zostały one zatrzymane – miejsca, w którym starały się prowadzić uporządkowane życie, z którego zostały wyrwane. Zatrzymanie ich i przekazanie do Polski w takich przypadkach stanowiło znaczną ingerencję w ich sytuację rodzinną, mieszkaniową i ekonomiczną. Te wszystkie negatywne konsekwencje były związane z wyrwaniem osób badanych z otoczenia, w którym funkcjonowały zwykle od lat i to całkiem dobrze, jak również przymusowego ich sprowadzenia do obcego już im społeczeństwa. Możliwość odbycia przez nie kary na miejscu, a zatem w kraju migracyjnym, w którym czuły się „zakotwiczone” z pewnością pomogłoby im utrzymać więź z tamtym otoczeniem, w którym – z uwagi na upływ czasu – mieli już swoje miejsce – głównie zawodowe, a nie rzadko również rodzinne. Mimo wielu istotnych walorów ENA (jak np. skuteczna egzekucja orzeczeń związanych z zatrzymaniem osób i wykonywaniem kar, szybka współpraca między państwami bez udziału podmiotów trzecich), w książce sformułowano również kilka uwag krytycznych pod adresem narzędzia, jakim jest ENA, w tym m.in. olbrzymie koszty wykonania tego instrumentu w kontekście naruszenia zasady proporcjonalności, arbitralności procedur z perspektywy iluzorycznej kontroli prawidłowości wydania i wykonania ENA, nadużywania instrumentu, braku pełnej spójności systemów prawnych w odniesieniu do podstawowych założeń wymiaru sprawiedliwości, braku harmonizacji praw człowieka, problemów z harmonizacją uprawnień zatrzymanych i skazanych w kontekście procedury dostosowania orzeczeń.
Description
Citation
J. Włodarczyk-Madejska, D. Wzorek, W pogoni za… Praktyka korzystania z europejskiego nakazu aresztowania przez polskie organy wymiaru sprawiedliwości, INP PAN, Warszawa 2024.
Table of content
<< s. 9-14 >> Wstęp << s. 15-22 >> Metodologia badań << s. 23-72 >> Europejski nakaz aresztowania a współpraca sądowa w sprawach karnych << s. 73-103 >> Europejski nakaz aresztowania w liczbach << s. 105-135 >> Procedura wydania ENA << s. 137-166 >> Wykonanie ENA w państwie członkowskim UE i przekazanie osoby poszukiwanej do Polski << s. 167-177 >> Współpraca podmiotów międzynarodowych i krajowych przy realizacji ENA << s. 179-213 >> Sylwetki osób poszukiwanych w ramach ENA << s. 215-221 >> Zakończenie, czyli o sensie i bezsensie stosowania europejskiego nakazu aresztowania