Cebula, Adam2024-04-042024-04-042024A. Cebula, Konstytucyjna zasada równości wyborów w wyborach do rad małych i średnich gmin. Aspekt materialny, INP PAN, Warszawa 2024.978-83-66300-87-3https://e-bp.inp.pan.pl/handle/123456789/908Tematem książki jest aspekt materialny równości wyborów do rad gmin liczących do 20 tys. mieszkańców, a w szczególności jego konstytucyjne umocowanie, tryb zabezpieczenia w przepisach kodeksu wyborczego oraz sposób realizacji, przy jednoczesnym zastosowaniu w tej grupie gmin systemu jednomandatowych okręgów wyborczych. Znaczenia tej właściwości gminnych wyborów samorządowych dodaje fakt, że w warunkach polskich członkami wspólnot gminnych liczących poniżej 20 tys. mieszkańców jest ok. 43% ludności zamieszkującej ok. 93% terytorium kraju Rozprawa składa się z czterech rozdziałów. Zasadniczym celem rozdziału pierwszego jest uzasadnienie obowiązującej w polskim prawie, jak również przyjmowanej przez większość przedstawicieli doktryny, wykładni równości materialnej wyborów rozumianej jako utrzymana we wszystkich okręgach wyborczych jednakowa proporcja między liczbą mandatów wybieranych w okręgu a liczbą mieszkańców/obywateli RP zamieszkujących na jego terenie. Wykładnia ta omówiona zostaje na tle krytycznej rekonstrukcji stanowisk zajmowanych przez zwolenników ujęć alternatywnych, postulujących ograniczenie zbioru osób uwzględnianych przy ustalaniu wspomnianej proporcji do osób uprawnionych do głosowania, wyborców biorących udział w głosowaniu, bądź też wyborców oddających w wyborach głosy ważne. Zgodnie z przyjętym w pracy, klasycznym rozumieniem równości materialnej wyborów, czynnikiem sprzyjającym jej realnemu zaistnieniu jest podział obszaru wyborczego na stosunkowo niewielkie okręgi, przy czym rozrysowanie granic między nimi dokonywane być powinno w sposób minimalizujący ryzyko nieuzasadnionego faworyzowania lub osłabiana pozycji poszczególnych części społeczności ustanawiającej skład organu przedstawicielskiego. Przeprowadzona w rozdziale drugim pracy analiza odpowiednich przepisów Konstytucji RP – w szczególności art. 169 ust. 2 zd. 1 – prowadzi do wniosku, że na gruncie polskiej ustawy zasadniczej wyborcza norma równościowa nie jest jedynie zasadą ustrojową leżącą u podłoża instytucji demokratycznych wyborów, ale przyjmuje również postać autonomicznego prawa podmiotowego. Taki status zasady równości wyborów ukazany zostaje jako rezultat jej ścisłego związku z ogólną zasadą równości, wyrażoną w art. 32 ustawy zasadniczej, a zarazem indywidualnego trybu w jaki zostaje ona odniesiona przez ustrojodawcę do poszczególnych rodzajów wyborów – z pominięciem wyborów do Senatu RP. Jako podmiotowe prawo o charakterze politycznym, prawo do równych wyborów uznane zostaje za normę wyjątkowo silną, szczególnie w konfrontacji z innymi wymogami formułowanymi pod adresem procedur wyborczych, nieposiadającymi – w przeciwieństwie do zasady równości wyborów – ugruntowania konstytucyjnego. W rozdziale trzecim analizie poddany jest obecny kształt przepisów prawa wyborczego, stanowiących operacjonalizację zasady równości wyborów w odniesieniu do wyborów do rad gmin liczących do 20 tys. mieszkańców. Rozważania poświęcone aktualnym przepisom dotyczącym materialnej równości wyborów do rad tego rodzaju gmin poprzedzone są omówieniem analogicznych regulacji obowiązujących we wcześniejszych wersjach prawa wyborczego. Treść obowiązujących przepisów prawa, stanowiących zwieńczenie serii nowelizacji tychże unormowań, wskazana zostaje jako kluczowy powód radykalnego obniżenia standardów ochrony równości materialnej wyborów gminnych. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, art. 419 § 2 pkt 1 k.wyb. – dopuszczający odstępstwa od jednolitej normy przedstawicielstwa w gminnych JOW-ach miedzy 49% a 50% tejże normy – rozpatrywany w związku z art. 418 § 1 k.wyb. – nakazującym tworzenie w gminach liczących do 20 tys. mieszkańców jednomandatowych okręgów wyborczych - zezwala na ustanawianie okręgów wyborczych o liczbach ludności przypadających na jeden mandat różniących się od siebie niemal trzykrotnie. Rozdział czwarty książki poświęcony jest przedstawieniu skutków stosowania obowiązujących przepisów prawa dotyczących tworzenia w gminach jednomandatowych okręgów wyborczych. Na podstawie danych liczbowych, udostępnionych przez Krajowe Biuro Wyborcze, zaprezentowany jest szereg analiz obrazujących rażące odstępstwa od wymogów wyborczej normy równościowej w gminach liczących do 20 tys. mieszkańców podczas wyborów samorządowych w latach 2014 i 2018. Zarówno przedstawione dane, jak i hipoteza największych prawnie dopuszczalnych odstępstw od pełnej realizacji idei materialnej równości wyborów do rad tego rodzaju gmin, stanowią ilustrację ewidentnego braku zabezpieczenia w treści przepisów prawa wyborczego realizacji odpowiedniej normy konstytucyjnej dotyczącej tychże wyborów. W przypadku 2146 gmin liczących do 20 tys. mieszkańców, wybory te są realnie pozbawione cechy materialnej równości. Książkę wieńczy krótkie podsumowanie oraz prezentacja wniosków de lege ferenda.The subject of the book is the substantive aspect of the equality of elections to councils of Polish communes comprising up to 20,000 inhabitants – specifically, its constitutional legitimacy, the mode by which it is safeguarded in the Polish Electoral Code, and the manner in which it is implemented along with the system of single-seat constituencies. The significance of this form of operationalizing the idea of democratic governance is enhanced by the fact that communes with populations of less than 20,000 inhabitants comprise approximately 43% of Poland’s population and approximately 93% of the country’s territory. The book is divided into four chapters. Chapter one discusses the essential meaning of substantive equality of elections. A number of issues are explored in the analysis of the normative implications of the principle of election equality, such as the historical evolution of the principle, the relationship between formal equality, substantive equality, and standards of equal opportunity in elections, alternative options as regards identifying the relevant subject of election equality, the relationship between election equality and the principle of free mandate, the significance of unsuccessful votes and invalid votes, the interrelationship between substantive equality and proportionality of elections, the rationale behind the division of the electoral area into constituencies, the models of multi-tier constituency networks as an attempt to guarantee the proportionality of elections held in small constituencies, the procedures for delimiting constituency boundaries while maintaining political impartiality, and the general formula adopted in Polish election law for determining the size of constituencies on the basis of their populations. The second chapter analyzes the constitutional guarantees of equality of elections. Election equality is presented – by virtue of its profound affinity with the general principle of equality – as a constitutionally protected right: the right of every voter to have equal voting power in the process of determining the composition of a given representative body. This status of the principle of equal elections is shown to be the result of its close affinity with the general principle of equality set out in Article 32 of the Polish Constitution, and also of the individual manner in which it was applied by the framers of the constitution to particular types of elections – with the exception of the elections to the Senate of the Republic of Poland. As a subjective right of a political nature, the right to equal elections is acknowledged to have exceptionally strong normative implications, especially when confronted with other requirements for electoral procedures, which – unlike the principle of equality of elections – have no constitutional grounding. The third chapter explores the current legislation implementing this principle in elections to councils of small and medium-sized communes. Following an examination of the original version of the regulations safeguarding the substantive equality of this type of election (contained in the election law enacted in 1990) – as well as the subsequent modified versions of these regulations – there is a discussion of the respective provisions of the Electoral Code of 2011, which reinstated the requirement to form single-seat constituencies for elections to councils of all communes that are not cities with county rights. An analysis of the relevant provisions of the Electoral Code and the way in which they were applied by commune councils (which until January 1, 2019 were empowered to delimit the constituencies for local elections) supports the claim that the substantive equality of elections to commune councils is not adequately protected by the current election law. The fourth chapter of the dissertation is devoted to presenting the consequences of implementing the above-mentioned provisions in the creation of single-seat constituencies for the elections to councils of small and medium-sized communes. On the basis of data obtained from the National Electoral Office (Krajowe Biuro Wyborcze), a series of analyses are presented that illustrate deviations from election equality standards in such communes during the 2014 and 2018 local elections. The final part of the chapter compares the statutory safeguards of the substantive aspect of election equality norms related to elections for the Polish Sejm, the Polish Senate, and councils of communes comprising up to 20,000 inhabitants. The dissertation concludes with a brief summary of its arguments and some comments de lege ferenda.<< s. 9-20>> Wstęp <<s. 21-102 >> Rozdział 1. Sens zasady materialnej równości wyborów << s. 103-152 >> Rozdział 2. Materialna równość wyborów w aspekcie konstytucyjnym << s. 153-206 >> Rozdział 3. Materialna równość wyborów w wyborach do rad gmin o liczbie mieszkańców nieprzekraczającej 20 tys. w świetle przepisów Kodeksu wyborczego << s. 207-268 >> Rozdział 4. Konsekwencje braku ustawowych gwarancji materialnej równości wyborów do rad małych i średnich gmin << s. 269-276 >> Zakończenieplprawo konstytucyjnezasady konstytucyjnewybory samorządowewybory do rad gminjednomandatowy okręg wyborczywielomandatowy okręg wyborczyzasada równościokręg wyborczyzasady ustrojowewytyczne Państwowej Komisji WyborczejBook10.5281/zenodo.10886093